ص:2

غدیریه او:35

پنجاه وپنج: سبط ابن تعاویذی36

غدیریه او:36

قرن هفتم37

پنجاه وششم: منصور بالله37

غدیریّه او:37

پنجاه وهفتم: مجدالدین ابن جمیل38

غدیریه او:39

پنجاه وهشتم: شوّا کوفی حلّی39

غدیریه او:40

پنجاه ونهم: کمال الدین شافعی40

غدیریه:41

شصت: ابومحمد منصور بالله41

شصت و یکم: ابوحسین جزّار42

شصت و دوم: قاضی نظام الدین44

غدیریّه:44

شصت و سوم: شمس الدین محفوظ44

غدیریه:45

شصت و چهارم: بهاء الدین اربلی46

غدیریه:46

قرن هشتم47

شصت و پنجم: ابومحمد ابن داود حلی47

غدیریه ابن داوود:47

شصت و ششم: جمال الدین خلطی یا خلیعی48

غدیریه:48

شصت و هفتم: سریجی اوالی49

غدیریه اوالی:49

شصت و هشت: صفی الدین حلّی50

غدیریه:50

شصت و نهم: امام شیبانی شافعی51

هفتاد: شمس الدین مالکی و غدیریه او52

غدیریه او:53

هفتادویکم: علاء الدین حلّی53

غدیریه ها:53

قرن نهم55

هفتادودوم: ابن عرندس حلّی55

هفتادوسوم: ابن داغر حلّی56

ص:4

هفتادوچهارم: حافظ برسی حلّی57

غدیریه:57

هفتادوپنج: ضیاءالدین هادی58

غدیریه:59

هفتادوششم: حسن آل ابی عبدالکریم59

قرن دهم61

هفتادوهفتم: شیخ کفعمی61

هفتادوهشتم: عزّالدین عاملی62

قرن یازدهم65

هفتادونهم: ابن ابی شانین بحرانی65

غدیریه او:65

هشتاد: زین الدین حمیدی66

هشتادویکم: بهاءالملة والدین67

هشتادودوم: حرفوشی عاملی69

غدیریه:69

هشتادوسوم: ابن ابی الحسن عاملی70

غدیریه:71

هشتادوچهارم: شیخ حسین کرکی71

هشتادوپنجم: قاصی شرف الدّین72

هشتادوششم: ابوعلی أَنِسی73

غدیریه او:73

هشتادوهفتم: سید شهاب الدین موسوی حویزی74

غدیریه:75

هشتادوهشتم: سیّدعلی خان مشعشعی75

غدیریه:76

هشتادونهم: سید ضیاء الدین یمنی77

غدیریه:77

نود: ملامحمدطاهر قمی78

غدیریه فارسی:78

غدیریه عربی:78

معنی غدیریه عربی:79

نودویکم: قاضی جمال الدین مکّی79

غدیریه:80

نودودوم: ابومحمدابن شیخ صنعان80

قرن دوازدهم82

نودوسوم: شیخ حر عاملی82

ص:5

نودوچهارم: شیخ احمد بلادی83

غدیریه:83

نودوپنجم: شمس الأدب یمنی84

غدیریه:84

نودوششم: سیدعلی خان مدنی85

غدیریه:86

نودوهفتم: شیخ عبدالرضا مقری کاظمی87

غدیریه:87

نودوهشت: علم الهدی محمد89

نودونهم: شیخ علی عاملی90

یکصد: ملا مسیحای فسوی91

یکصدویکم: ابن بشاره غروی91

غدیریه:91

یکصدودوم: شیخ ابراهیم بلادی92

یکصدوسوم: شیخ ابومحمد شویکی93

یکصدوچهارم: سیّدحسین رضوی94

غدیریه ها و مدایح او:95

یکصدوپنجم: سید بدرالدین محمدبن حسین95

غدیریه:96

ص:6

ص:8

نهج البلاغه از آثار ماندگار اوست که در کنار قرآن مجید در خانة شیعیان وجود دارد. بیش از یکصد شرح تاکنون بر آن نوشته شده است.

سید شرف رضی در سال 359 ﻫ به دنیا آمده و در سال 406 ﻫ از دنیا رفته و در عمر کوتاه خود، آثار پرباری از خود باقی گذاشته است. از آن جمله است دیوانی دو جلدی که محشون از مدایح و مراثی اهل بیت است.

صوری از شاعران و سرایندگانی است که به دامن اهل بیت عصمت، چنگ زده و در مدح و ثنا و رثای آنان فراوان شعر گفته است.(1)

محمد مصطفی ابراز کرد و فضیلت علی را آشکارا بیان فرمود، معرفت نشان دادید و گفتید راضی شدیم، ولی دل هایتان رضا نداشت. کدامتان از او به آن مقام ولایت و جانشینی شایسته تر بودید و کدامتان به هنگامی که قصد جان پیامبر را داشتند، جان نثار پیامبر کرد و در رختخواب او آرمید؟

در قصیده ای دیگر:

ما لم یکن من معشر

غَدَروا و قد شهدوا الغدیرا...

چه نیرنگی از آن جماعت سر نزد در حالی که در غدیر حضور داشتند اما توطئه کردند که برخلاف نصّ غدیر، با سینه ای پر از عقده و کینه، برای خود امیر برگزیدند.

صوری در سال 419 ﻫ درگذشته است.

از مزایای مهیار آن است که برخلاف رسم شاعران معاصر، خلفای عباسی را هرگز نستوده با آنکه پس از سید رضی زمان زیادی در قید حیات بوده و نشان فرهنگی داشته است.

اشعار او بیشتر دربارة اهل بیت پیامبر و مراثی آنان است و در شعرهای مذهبی او روانی منطق و برهان و استدلال، حاکم است.

نمونه هایی از شعر و غدیریه های او:

و أسالهم یوم «خمّ» بعد ما عقدوا

له الولایة لم خانوا و لم خلعوا...

از آنان بپرس روز غدیر پس از آنکه پیمان بستند و ولایت علی را پذیرفتند، چرا خیانت کردند و او را کنار گذاشتند؟ بیعت روز غدیر که برای آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) گرفته شده بود، تباه ساختند. گوینده ای به من گفت آیا علی (علیه السلام) که به نصّ، وارث پیامبر بود، صاحب این مقام گردید؛ یا از او دریغ ورزیدند؟ گفتم مسائلی است که از آن ها یاد نمی کنم. خدا آن جماعت را در برابر کردارشان جزا دهد. انکار مقام ولایت علی پس از اعتراف، جامه ننگینی بود که بر تن کردند و پس از انحراف از وصایت، به جان تو سوگند، آیین و دین دوّمی، آوردند.

در قصیده ای دیگر می سراید:

و تحال الأخمار(1) و الله یدری

کیف کانت یوم «غدیر» الحال...

سرانجام نقاب ها کنار می روند و خدا داند که حال، در غدیر خمّ چگونه بود؟

ص:13

و در قصیده دیگری نیز می سراید:

وهب «الغدیر» ابوا علیه قوله

بغیاً فقل عدوّا سواه مساعیاً

فرض کنیم آن جماعت، سخن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را از روی ستم و تجاوز نادیده گرفتند؛ اما کوشش های پیامبر اکرم در نبرد بدر و احد و حنین و دیگر صحنه ها را چه می گویند؟ در نبرد خیبر و مرحب و عمروبن عبدودّ فکر کنید و بیندیشید.

و در قصیده ای دیگر:

و سمّاه مولی باقرار من

لواتّبع الحق لم یجحد

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) او را مولا خواند و او بدان اعتراف کرد و اگر از حق پیروی می کرد، منکر نمی شد.

و در ستایش علی (علیه السلام) می سراید:

ان یحسدوک فلفرط عجزهم

فی المشکلات و لمافیک کمل...

از روی ناتوانی خود و کمالی که تو برخوردار بودی، به تو حسد ورزیدند. تو داماد و پسرعموی او بودی و آن ها وصی و جانشین برحق نبودند. علم رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را تو به ارث بردی.

آفتاب برای تو برگشت. ای صاحب حوض. فردا کسی که مهر تو را در دل ندارد، از آن آب گوارا محروم و ممنوع باد...

مطلب را ادا کند و بر هیچ انسان صاحب کلام و سخن مبلّغ نکوهشی نباشد، اگر نتواند دربارة شخصیت او توسن زبان را به حرکت آورد، که دامنه فضائل و کمالات او بسی گسترده و پر اطراف است. بسیاری از صاحبان رجال کتاب ها در ستایش او نوشته اند که علّامه امینی 49 تن از آنان را یاد می کند.

علّامه امینی (رضی الله عنه) در کتاب بزرگ الغدیر از چندین استاد برجسته او نام برده، چنانکه از ده ها شاگرد نام آور او نیز یاد کرده است

ابوالعلا معرّی دانشمند معاصر او که در عراق درک فیض مجلس او نمود، به هنگام خروج از عراق در پاسخ به این پرسش که سید را چگونه دیدی؟ دو بیت به این مضمون می سراید: چون نزد او بیایی، همه مردم جهان را در یک مرد، و روزگار را در یک ساعت، و زمین گسترده را در یک اطاقی یکجا می بینی. سید مرتضی ریاست دین و دنیا را یکجا برعهده داشت. او به دانش فراوان دست یافته بود و خاندانی شریف و نسبتی عالی با اهل بیت داشت. خلفای وقت نقابت طالبیان و امارت حاجیان و تصدی مظالم را به او واگذار کرده بودند.

سید مرتضی را صاحب (هشتاد) می گفته اند؛ به این معنا که کتابخانة نفیس او دارای هشتاد هزار نسخه خطّی بوده و محصول هشتاد روستای آباد برای او ارسال می شد. سید مرتضی هشتادواندی سال عمر کرد و کتابی به همین عنوان

ص:15

«ثمانین» یعنی هشتاد نوشته است. او در سال 355 ﻫ به دنیا آمد و در سال 436 ﻫ دیده از جهان فرو بست.

امینی (رضی الله عنه) در الغدیر بزرگ برخی آثار او را نام برده است و مناظره ها و گفت وگوهای عالمانه او دلیل مهارت او در معارف اسلامی است.

مؤید در سال 390 ﻫ در شیراز زاده و در سال 470 ﻫ در مصر وفات یافته است.

او غدیریه های متعدد با قافیه های مختلف دارد.

1. قصیدة شصت و هفت بیتی: با قافیه لام....

لو ارادوا حقیقة الدین کانوا

تبعاً للذی اقام الرسول

و اتت فیه آیة النص «بلّغ»

یوم «خمّ» لَمّا اتی جبرئیل...

اگر حقیقت دین را می خواستند از آن امامی پیروی می کردند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشان داد و او را به پا داشت و آیة صریح» بلغ ما انزل الیک...» که در روز غدیر خم توسط جبرئیل فرو آمد. او همان علی مرتضی است که قرآن به علوّ و والایی اش ناطق است. او در میان مردم برهان خوبی پروردگار و در روی زمین شمشیر آختة اوست. اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمن از کوری و ضلالت و برای ما صراط مستقیم و سایة گسترده اند.

2. قصیده ای دیگر:

... وصیّ النبی المصطفی و ابن عمّه

و من قام «مولی» فی الغدیر و والیا...

من به سبب آل طه تبعید و نفی شده ام و من هماره از دشمنان آنان دوری گزیده ام. من نخستین تبعید شده در راه

ص:18

آنان نیستم. این افتخاری است برای من که دومین ابوذر غفاری باشم. اگر در این تبعید، گزندی به من رسد، باشد، در این دردسرها به بعضی آرمان هایم رسیده ام.گنبد و بارگاه سفید امیرالمؤمنین حیدر را زیارت کردم. او وصی رسول خدا، هادی مردم و جانشین محمد مصطفی و پسرعموی او بود. همان که در روز غدیرخمّ ولیّ و مولی تعیین گردید.

3. قصیده ای دیگر:

...و ما نقموا منهُم غیر انّ

وصیّ النبی علیهم امیر

کما العذر فی غدرهم بعضهم

لمن فرض الحب فیه الغدیر...

شیعیان! خاندان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) از روی ظلم و عدوان کشته می شوند و مورد بی احترامی قرار می گیرند. گناه آنان چیست؟ جز اینکه وصی پیامبر برای ایشان امام و پیشوا است، هم چنان که پیشینیان نیز به انگیزه بغض آل لله به آنان خیانت کرده و مهر علی را که در غدیرخم فرض گردانیده بود، منکر شدند.

ای امت فاسد! شما حسین بن علی (علیه السلام) را برای دستیابی به سلطنت عراق کشتید. چرا امام موسی بن جعفر (علیه السلام) که سال ها در خاک آرمیده، مورد تعرض قرار دادید.

مویّد این قصیده را در آشوب سهمگین بغداد در سال 433ﻫ سروده است و ضمن آن، احساس درون خود را از فجایع و جنایاتی که بر اهل بیت رفته است بیان می کند. مؤید

ص:19

دارای آثار علمی نیز می باشد. علّامه امینی (رضی الله عنه) 13 اثر از وی نام برده است!(1)

نال الامامة فیه المرتضی وله

فیه من الله تشریف و تمجید...

روز غدیر برای من افزون بر آن دو عید (فطر و اضحی)، عیدی بزرگ است. روزی است که در آن همه سادات و سروران سربلند و شادمانند. در آن روز علی مرتضی به امامت رسید و خداوند برای او شرافت و مجد لحاظ کرد.

«احمد»، بهترین رسولان، در روز غدیر در حضور همگان فرمود: سپاس خدا را، سپاسی بی پایان که تمام احسان از او و لطف نیکی ها برای اوست.

اگر شریف سید مرتضی موسوی فرزند شریف ابی مضر به کارش ادامه دهد و بنده من تتر را پس نفرستد. من بنی امیه را دوست خواهم داشت و بیعت علی بن ابی طالب حیدر را منکر خواهم شد و به عمر عدول خواهم کرد و ظهور منتظر را هم قبول نخواهم داشت.

و اذا رَوَوا خبر «الغدیر»

اقول ما صحّ الخبر...

و اگر حدیث خم را روایت کنند، خواهم گفت خبری صحیح نیست! و روز غدیر را عید نخواهم گرفت جامه های کهنه و فرسوده پوشیده و خواهم گفت در میان اصحاب شیخ، قبیلة تیم، و پس از او صاحب او عمر مقدمند و اصلاً علی (علیه السلام) در راه اسلام شمشیر نکشیده و هرگز کسی فاطمه (علیها السلام) را از میراثش محروم نکرده و گویم یزید شراب نخورده و گناه مرتکب نشده و فرمان قتل اولاد فاطمه نداده است. در اصل شمر، حسین را نکشته و ابن سعد نیرنگ به کار نبرده است!...

این قصیده دارای سی ونه بیت است.

علّامه امینی (رضی الله عنه) اشعاری با مضمون مدح و رثای اهل بیت از وی نقل کرده است.

ولایتی لأمیر المؤمنین علی

بها بلغت الذی ارجوه من املی

ان کان قد انکر الحساد رتبته

فی جوده فتمسک یااخی به «هل»

با ولایت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) به آرمان هایم رسیده ام. اگر حسودان مقام و منزلت او را در وجود و بخشش انکار می کنند، ای برادر! تو به سورة هل اتی، دست آویز.

قصیده سوم:

دارای چهل وچهار بیت است، نیز سروده است:

اوصی النبی الیه لا الی احد

سواه فی خمّ و الاصحاب فی علن

فقال هذا وصییّ و الخلیفة من

بعدی وذوالعلم بالمفروض والسنن...

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خم از میان همة اصحاب به او، نه به دیگری، وصیت کرد و فرمود: این (علی)، وصیّ و جانشین بعد از من است و علم و فرائض و سنن در نزد او است. همگان گفتند شنیدیم. امّا وقتی که پیامبر رحلت کرد، فریب کاری کردند. در حالی که هنوز احمد پاک را به خاک نسپرده بودند.

در قصیدة چهارم:

... و لعمری اذحلّ فی یوم خمّ

لم یکن موصیاً لغیر الوصیّ

من شیعة امام علی ام با دشمنان او در جنگ و با دوستانش در صلح هستم.

من شیعه آن امامی هستم که در طول عمرش بر منکری نیل نکرد. من بندة صاحب حوض هستم که دوستانش را با کاسه آب گوارا سیراب می کند.

من بندة آن انسانی هستم که هر مشکلی را آسان و آشکار کرد، هرچند به نظر سخت و لاینحل می نمود. آن روزی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بدون تردید او را به برادری برگزید. به خدا سوگند در «لیلة المبیت» رختخواب، کسی جز علی برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) جان نثاری نکرد.

و به جانم سوگند وقتی وارد غدیرخمّ شد در آن روز به احدی جز او وصیت نفرمود.

ص:27

قصیده ای دیگر:

نص الولایة و الخلافة بعده

یوم الغدیر له برغم اللّوم...

نص صریح ولایت و خلافت و جانشینی در روز غدیرخمّ، علی رغم حرکت نکوهش گران، برای علی (علیه السلام) بود. پیامبر هادی در ان روز دست به دعا برداشت و آمین گفت که پروردگارا! گواه باش. من پیام تو را رساندم. امّا رسول الله دست از جهان شست، آن جماعت، مانند مگسان گرد شیرینی، اطراف دیگری را گرفتند. آنانی که به زبان، مسلمان شده بودند؛ اما در دل ایمان نداشتند، پیمان شکستند و حکومت را میان خود تقسیم کردند.

ساخت. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) او را مولای مسلمانان خواند؛ لیکن برخی حسودان برنتافتند.

و لوی غدره «الغدیر» بحقّه

و اعقبه البعیر و اتبعا...

در روز غدیرخمّ فریب و نیرنگ بازی را در دل خود نگاه داشتند و در روز جمل آن را دنبال کردند.

در قصیدة دوم:

جحدوه عقد ولایة قد غرّ جاحده الغرور

غدروا به حسداً و بنصّه شهد «الغدیر»...

پیمان ولایت او را برخی مغروران، انکار کردند و از روی حسد، و با وجود نص و حضور شاهدان بسیار، نیرنگ بازی نمودند و آن افتخاری را که خدا و رسول مختص او گردانده بودند، از وی دریغ کردند.

ای امّت! اگر یهود با گوساله گمراه شدند شما هم با شتر گمراه گشتید...

در قصیدة سوم:

... نصّ النبی علیه فی «الغدیر»

فما زواه إلاظنین دینه واهِ

مهر من به آل رسول، مرا از هر گناهی باز می دارد، که آنان ذخیره و آبروی من هستند. ای شیعیان حق، وفادار باشید و بدان وسیله برای هرکه بخواهید فخر و مباهات کنید. اگر من به ریسمان ابی الحسن چنگ زنم، به ریسمان الهی چنگ زده ام. او همسر بتول است که اگر نبود، پیشوایان هادی نیز نبودند.

ص:30

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر بانص و صراحت او را خلیفه معرفی کرد، آن را نادیده نگرفت مگر آن بی ایمانی که دینش، سست و بی اساس بود... او به سال 561 درگذشت.

به علم، فضل، هنر، ادب و شعر می باشد. آنگاه که او شعر می سراید، تو نمی دانی آیا او مروارید در نخ می چیند و یا زر ناب در قالب موزون می ریزد!

فقیه عماره دارای تألیفات علمی و ادبی است که علّامه امینی به چهارده مورد آن اشاره دارد. کتاب «النکت العصریة فی اخبار الوزراء المصریة» حاوی تاریخ و ادب است. عماره در سال 513 ﻫ متولد و در 569 ﻫ به قتل رسیده است.

افراد فقیه، شاعر، لغوی، امیر، محدث و دانشمند نیز پدید آمده اند.

سیّد محمد اقساسی در سال 575 ﻫ درگذشته و آثاری از او باقی است.

از استادان فقه و حدیث و نابغه ای از مردان میدان دانش و ادب بوده که کمتر کسی به گردپای او رسیده است.

علّامه امینی بیست و چهار تن از مشایخ او را نام برده و تنی چند هم از شاگردانش را یاد کرده و تعدادی از تألیفات وی را برشمرده است.

قطب راوندی در سال 573 ﻫ درگذشته و در جوار حضرت معصومه در قم دفن شده است.

ای پسر عموها! روز غدیر گواه سواری نشاندار است. پدر ما علی ابن ابی طالب (علیه السلام) وصیّ و جانشین رسول خدا است، که به لوا و پرچم بزرگ، مخصوص گشته است. شما اگر با انتساب به او، توسط ابن عباس فخر می فروشید، ما از گوشت و خون او هستیم.

فعدن عن منازل و التصابی

و هات لنا حدیث «غدیرخمّ»

از منزلت ها و سخنان کودکانه درگذر و برای ما از حدیث غدیرخمّ سخن بگو.

شاعر، در این قصیده با بنی عباس و شاعران آنان، طرف است.

که بیچاره عقلش را از دست داده است. لیکن هم زمان، ناصر هم، چنان رؤیایی دیده و امیرالمومنین سه بار تأکید کرده بود که مجدالدین را آزاد کن. علّامه امینی (رضی الله عنه) قصه را به تفصیل از چند نسخه خطی حکایت کرده است. این مدیحه همین غدیریّه اوست.

مجلّد می گنجد. تاریخ ولادت او را به 562 ﻫ و وفاتش را سال 635 ﻫ نوشته اند.

امینیّه دمشق، اقامت گزید و ملک ناصر، حاکم دمشق، برای او حکم وزارت نوشت، لیکن او نپذیرفت.

کمال الدین اشعار فراوانی درباره اهل بیت دارد که زینت بخش کتب است. کتاب مطالب السؤول، که مدایح و فضایل اهل بیت را دربردارد، از اوست. اربلی، معاصر او، در کشف الغمه، وی را ستوده است. اشعار او در ادبیات دینی می درخشد.

علّامه امینی (رضی الله عنه) پنج اثر وی را نام برده است.

ابومحمد در سال 596 ﻫ متولد و در سال 670 ﻫ درگذشته است.(1) از جمله آثار او ارجوزه ای است طولانی در هفتصد و هشت بیت از آن را برگزیده ایم:

و قال فیه المصطفی انت الولیّ

و مثله انت الوزیر و الوصیّ

و کم قال له: انت اخی

فایّهم قال له مثل علی؟

و هل سمعت بحدیث مولی

یوم «الغدیر» و الصحیح اولی

الم یقل فیه الرسول مولا

لم یبق للمخالفین حولا...

محمد مصطفی درباره او جمله های «انت الولی»، «انت الوزیر» و «انت الوصی» و «انت اخی» بیان فرمود و به چه کس همانند علی این گونه فرموده است؟

آیا حدیث مولی را در روز غدیر شنیده ای؟ آیا رسول خدا در آن حدیث سخنی نگفت که راه و چاه را بر مخالفان بست؟ مراد از «مولی» اولی و سزاوار است.

او در این ارجوزه تمام مناقب و فضائل علی (علیه السلام) را که در قرآن و احادیث معتبر آمده، برشمرده است. خدا به او پاداش دهد.

خود او شرح احوال مفصّل را به قلم آورده و ابعاد هنر و فضل خویش را در آن نمودار ساخته است.

نامبرده در سال 601 ﻫ متولد و در 672 ﻫ در مصر وفات یافته است. علّامه امینی (رضی الله عنه) غدیریه او را از یک نسخه کهن خطی با طول و تفصیل آورده و ما چند بیت از آن را زینت بخش کتاب می کنیم.

یهنّیک یاصهر النبی محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)

  (صلی الله علیه و آله و سلم)

یوم به للطیّبین هزیز

انت المقدم فی الخلافة مالها

عن نحو مابک فی الوری تبریز

صبّ الغدیر علی الألی جحدوا لظی

یوعی لها قبل القیام ازیز

ان یهمزوا فی قول احمد انت مولی

للوری فالهامز المهموز

ای داماد محمد پیامبر خدا ای علی مبارک باد تو را روزی که برای پاکان روز نشاط انگیز است.

در امر خلافت و جانشینی، تو مقدّم هستی و شرایط آن جز در تو بروز و ظهور نداشت.

غدیر بر سر منکران آتش ریخت تا به امت قیام نکرده، همچون آب دیگ جوشان برایشان می جوشد.

اگر در کلام احمد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که به تو فرمود: «ای علی تو مولا و امام مردم هستی» عیب گرفتند عیب جو، خود عیب ناک است.

ص:43

محفوظ هم دوره با محقّق حلی بود. میان آن دو نامه های ادیبانه و منظوم ردوبدل شده است.

آل محفوظ در سوریه و عراق نسلی صالح و ماندگار دارند. استاد حسین علی محفوظ در تراجم سرشناسان و اعلام خاندانش، رساله ای ویژه نگاشته است. شیخ شمس الدین محمود حدود سال 690 هجری در گذشته است.

و اگر سخنرانی درخشان محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) که پس از استقرار در غدیرخمّ ایراد فرمود: ”هرکه را من مولای او بوده ام این حیدر مولای اوست و هیچ حق جویی در آن تردید نمی کند.“ نظر و دقّت کنی می شناسی که حضرت مصطفی به خلافت و جانشینی بعد از خود تصریح کرده و در آن، جای هیچ گونه شک و تردیدی نیست. او در ارجوزه مفصّل بالغ بر 68 بیت حقایق بسیاری را آشکار کرده است:

لأننی اعلم مثل الشمس

نصّ الغدیر واضحاً عن لبس

که من می دانم و برایم مانند آفتاب روشن است که در نصّ غدیر، هیچ ابهامی وجود ندارد

آیا من، از خود شما به شما سزاوارتر نیستم؟ هرکه را من مولای او بوده ام، اینک حیدر مولای اوست و به دنبال من است. قومی عید غدیر را انکار کردند.

حبَّذا یوم الغدیر

یوم عید و سرور...

روز غدیرخمّ روز عید و شادی است و چه روزی! که مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) بهترین را امیر شناسانده و فرمود: این وصی من در حضور و غیاب من می باشد...

کیست جز او (علی) که دانش غیبی داشته و بگوید: بپرسید از من قبل از آنکه مرا از دست بدهید و بازنیابید؛ و کیست جز او که در حرم خدای رحمان ولادت یافت...

شاعر در این قصیده، بخشی از فضائل مولای ما علی امیر المؤمنین را، ضمن آنکه به امر ولادت علی در جوف کعبه اشارت کرده، برشمرده است. علّامه به ذکر منابع فراوان حدیثی و تاریخی آن از طریق شیعه و سنّت، بالغ بر ده کتاب پرداخته، ازجمله به کتاب ارزشمند محقق نجف اشرف محمدعلی اردوباری به نام «ولید کعبه» نیز اشارت نموده است.

شاعر در این قصیدة پنجاه وهفت بیتی، پیامبر اعظم را مخاطب ساخته و ستایش کرده و آنگاه به بیان فضائل علی و فضیلت غدیر پرداخته است:

و سلام بر پسر عموی تو، وارث دانش تو، همان که دلیران از صلابت و شکوهش بر خاک ذلّت افتادند و رام گشتند، و برادر تو، در روز غدیرخمّ نور هدایت ولایت در سیمایش هویدا شد و خدای رحمان به وسیله او مردم را راهنمایی فرمود.

در جای دیگر گوید:

علی و فرزندان او را دوست داشته باش که در روز قیامت و صحنه های هولناک آن رهایی خواهی یافت. همان علی که در روز غدیرخمّ، به نص پیامبر و سخن صریح او، امامتش تثبیت شد.

امام له عقد یوم الغدیر

بنصّ النبّی و اقوا له

پیشوایی که در روز غدیرخمّ با سخن صریح و دیگر کلمات او، برایش پیمان ولایت بسته شد. صفی الدین در سال 677 ﻫ ولادت و در سال 752 ﻫ وفات یافته است.

از آن یاد شده و جمعی از سرشناسان شافعی نیز آن را شرح کرده اند:

و لاتنس صهر المصطفی و ابن عمّه

فقد کان بحراً للعلوم مسدّداً

و من کان مولاه النبی فقد غدی

علیّ له بالحق مولاً و منجداً

داماد و پسرعمّ مصطفی را فراموش مکن که در دریای موّاج دانش ها بود. همان که در شبانگاهِ توطئه قتل وی [پیامبر]، جان نثاری کرد، و او برای همه کسانی که پیامبر ولی آنان بود، ولی، امام و یاور گردید.

گمان ندارم کسی در دوزخ جاودان بماند جز کسی که وصی را منکر باشد و آنچه محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیرخمّ در فضیلت او گفت، انکار کند. آنگاه که او به پا خاست و خطبه ای غرّا خواند و در حالی که دست در دست علی داشت و فرشتگان نیز ناظر بودند، فرمود: هرکه من مولای او بوده ام، این حیدر مولای اوست نه کس دیگر. پروردگارا، دوستدار او را دوست بدار و معاندان و دشمنان حیدر را خوار گردان. به خدا سوگند جز مؤمن، عاشق علی نیست و جز ملحد کافر، او را دشمن نمی دارد. ای مردم یار و یاور او باشید و از نصرت او دریغ نورزید تا رستگار شوید. گفتند شنیدیم و تأکید جبرئیل را فهمیدیم امّا تا محمد از دنیا رفت، به پیمان خیانت کردند...

این قصیده دارای 185 بیت است و تاریخچة غدیر و موضوع ولایت و امامت و فضائل علی (علیه السلام) را دربردارد.

ص:54

او در این قصیده به برخی فضائل علی (علیه السلام) از جمله جریان شکستن بت های روی بام کعبه اشاره نموده است. علّامه امینی (رضی الله عنه) در همین مضمون، حدیث مزبور را از منابع مختلف و کتاب های معتبر اهل سنّت، که متجاوز از چهل کتاب باشد، نقل نموده است.

ناسزا می گویید در حالی که با شمشیر او آن منبرها برای شما سامان یافت؟

فصل هایی گشوده و به بحث های جانبی زیادی پرداخته که از عنوان «غلّوگرایی در فضائل» شروع و صفحات ج 7 الغدیر (از ص 63-412) و نیز تمام جلدهای 9 و 10 را به خود اختصاص داده و بحث های کلامی، تاریخی، عقیدتی و علمی زیادی را مطرح کرده و روشنگری هایی نموده است.(1) سپس بقیه شعرای غدیر را از قرن نهم به بعد آورده است.

سیدجمال، با برخی از عالمان یمن، مکاتبات و نامه نگاری ها و مشاعره هایی داشته است. نامبرده در سال 758 ﻫ به دنیا آمد و در 822 ﻫ درگذشته است.

علّامه امینی (رضی الله عنه) قصیده یکصدوهفتادوهفت بیتی از او آورده که در بعضی بیت ها از غدیرخمّ یادی کرده است:

و بیعة «خمّ» والنبّی خطیبها

لَها فی قلوب المشرکین نصول...

و بیعت غدیر خمّ که سخنران آن، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود.آن بیعت و خطبه در دل های مشرکان همچون نیزه ها فرو رفت و احمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بر بالای بلندی، در حالی که دست مرتضی را در دست داشت، فرمود: ای جماعت حاضر، بشنوید و به آنان که غایبند برسانید. همه، اعم از ذلیل و عزیز گوش دادند، که فرمود: هرکه را من مولا بوده ام آنک حیدر و علی، مولای اوست. این را از طرف پروردگار آسمان می گویم و علی امیرمؤمنان است و هر کس جز او را امیرالمؤمنین بخواند، نادرست کار و نادان است. همگی آفرین گفتند؛ لیکن برخی خاطری مکدّر داشتند.

ص:60

مبارک روزی است روز غدیر، روز کمال دین خدا و روز اتمام نعمت پروردگار آمرزنده بر بندگان است.

روز رستگاری و روح پیروزی است و روز سازمان یافتن همه امور است.

روز امامت و امیری مرتضی، پدر حسن و حسین است. روزی است که به تقدیر پروردگار دانای توانا خطاب از جبرئیل آمد. روز سلام بر محمد مصطفی و عترت طاهر ماه های چهارده شبه است. روز مطرح شدن ولایت و وصایت علی امیرالمومنین در غدیر...

در فرازی دیگر می سراید:

و بعده یوم غدیر خمّ

ثامن عشر منه فاتبع نظمی...

پس از آن روز غدیرخمّ است هجده آن ماه به دنبال نظم من باش. در آن روز از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بیانی صریح درمورد امام علی مرتضی آمد و اسلام در آن روز به کمال رسید...

ضمن یاد از اساتید و شاگردان وی نام بیست و هفت اثر از تألیفات او در کتاب الغدیر ذکر گردیده است.

او در سال 918 ﻫ متولد و در 984 ﻫ درگذشته است. امینی (رضی الله عنه) در الغدیر، غدیریّه ای چهل وپنج بیتی از وی آورده است.

اخا المصطفی و ابا السیدین

و زوج البتول و نجل الظهیر

و محبوب ربّ حمید مجید

و خیر نبی بشیر نذیر

و نور الظلام و کافی العظام

و مولی الأنام بنصّ «الغدیر»...

من برادر محمد مصطفی و پدر آن دو آقا (حسن و حسین) و همسر بتول و فرزند آن پشتیبان را صدا می کنم که محبوب پروردگار ستوده و با عظمت و برگزیده پیامبر، بشارت دهنده و انذار کننده است. او را به گفتار صریح روز غدیر که روشنایی تاریکی ها و کفایت کننده کارهای بزرگ و صاحب ولایت انسان ها است.

ص:63

ص:64

خدا یاری رسان حق است. اگر کوتاهی کنم رسالت خدا را بر جای نیاورده ام. علی، برادر و جانشین من در میان امت است. او یاری کنندة دین من است. پیروی از او بر همه واجب، و نافرمانی اش گناهی نابخشودنی است. ای مردم سخن مرا بشنوید و فرمانبردار او باشید تا پاداش یابید. آیا من برای همة شما از خودتان سزاوارتر نیستم؟ گفتند بلی. فرمود: آگاه باشید هرکه را من مولا بوده ام پس از من حیدر خلیفه و جانشین است.

بحرانی در سال 1001 ﻫ درگذشته است.

و چه فخر و ثنای بزرگی است. او در سال 1005 ﻫ وفات نمود.

تولد وی 953 ﻫ و در سال 1031 ﻫ درگذشته است.

شیخ بهایی در میدان هنر شعر و ادب هم یکّه تاز بوده و اشعار او در دیوان و دیگر کتب پخش است. قصیده رائیّه او به نام «وسیلة الفوز و الأمان» بسیار لطیف و پرمضمون است. وی دربارة غدیر قصایدی دارد که برخی آنان را تخمیس کرده اند.

علّامه امینی (رضی الله عنه) در کتاب الغدیر آن را، که حدود چهل بیت است، آورده و ما چند بیت را یاد می کنیم:

امام البریّة اصل الاصول

شفیع الأنام بیوم مهول

فتی حَبّه الله ثم الرسول

وصیّ النبی و زوج البتول

امام به الشرک عنی خفی

و للظلم و الفسق عنا نفی

علی امیری و نعم النصیر

مجیری غداًمن لهیب السعیر

و کان لِأحمد نعم النصیر

و واخاه امرا غداة «الغدیر»

(من الله نصّاً به و اختیارا)

پیشوای انسانیت و ریشه دارترین نسل ها که در روز هولناک محشر، شفیع مردم است؛ جوانمردی که خدا و سپس رسول، او را دوست دارند. او وصی و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و همسر زهرای بتول است. پیشوایی که در پرتو وجود او آثار شرک از بین رفت و ظلم و نابکاری منتفی گردید و محمد مصطفی، آن را خلاصه اهل تقوا و وفا، او را برگزید و برادر خویش خواند.

ص:68

علی (علیه السلام) امیر و امام و رهبر من است و چه پیشوا و رهبر نیکی. او فردای قیامت مرا از شراره آتش دوزخ پناه دهنده است. او برای احمد یار و یاوری نیک است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به فرمان خدا در روز «غدیر» او را برادر خویش اعلام کرد و به نص و انتخاب پیامبر، پیشوا و خلیفه شد.

آن گاه که شعله های نبرد بالا گرفت؛ شمشیرت صفوف دشمنان را درنوردید...

از سرزمین غدیرخم بازپرس که احمد فضایل و برتری های او را بر مردم بازگفت.

5- رسالة غنیة المسافر عن المنادم و المسامر.

فخاص امیرالمؤمنین بسیفه

لظاها و املاک السماء له جند...

وصیّ رسول الله وارث علمه

و من کان فی «خمّ» له الحلّ و العقد

لقد ضلّ من قاس الوصی بضدّه

و ذو العرش یأبی ان یکون له نّد

امیرالمؤمنین علی شمشیر برکشید و به میان شراره های آتش جنگ رفت، در حالی که فرشتگان سپاه او بودند. وصیّ و جانشین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و وارث علم و دانش او، آن کسی است که به حکم غدیر خمّ حلّ و عقد امور بر عهده اش بود. به یقین گمراه شدند آنان که وصیّ رسول خدا را با دیگری مقایسه کردند؛ در حالی که خدای صاحب عرش ابا دارد از اینکه برای او مثل و مانندی وجود داشته باشد.

کرکی در سال 1076 ﻫ درگذشت.

والا رسیدند. مدح و ثنای آنان زینت بخش اوراق گشت. او را ستایش کن و نگران مباش که دچار مبالغه و اغراق نخواهی شد. احمد مصطفی، در روز غدیرخمّ، او را به امامت و جانشینی خود برگزید، و از این پس ولایت او طوق آذین گردن ها گردید.

همگان در روز غدیر به ولایت حیدر شهادت دادند؛ آنگاه که نور آن ولایت همه جا را دربرگرفت.

کسانی، کسان دیگر را حاکم ساختند حال آنکه کسی که با خدا مخالفت کرد و حرام را برگردانید و حلال نمود نزد من چه می شود؟

کسی که عقل و زبانش تیر ناصبی گری خورده، پنداشت که نص غدیر روشن نیست در حالی که حدیث غدیر و آن چه رسول الله محمد فرمود او را کفایت کند. جز اینکه شب آبستن کینه های کهن قریش بود!

وی به سال 1025 ﻫ دیده به جهان گشود، و در سال 1087 نقاب بر خاک کشید.

اثر برشمرده است. او در سال 1074 ﻫ درگذشته و شهاب حویزی برای او مرثیه سروده است. علّامه سیّد محسن امین (رضی الله عنه) دربارة او، ضمن بیان شرح حال او، اشارتی به علم و دانش پدرش داشته و 20 اثر از آثار وی را برمی شمارد.(1)

شد جانش را نثار کند و آن روزی که اصحاب در مقابل دشمن، مثل فوج پرندگان قطا، فرار را بر قرار ترجیح دادند، او ایستاد و رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را یاری کرد.

چند بیت از آن منظومه را می آوریم:

نهج البلاغة روضة ممطورة

بالنور من سبحات وجه الباری

او حکمة قدسیّه جلیت بها

مرآة ذات الله للنظار

صنوالرسول و کان اول مؤمن

عند الا له کصنوره المختار

و به اقام الله دین نبیّه

و اتمّ نعمته علی الاخیار

نهج البلاغه بوستانی است با گل های تروتازه و شاداب با بارش نور از سبحات وجه باری تعالی یا حکمت های قدسی است که آینه ذات خدا را برای بینندگان جلوه داده است.

داماد و پسرعموی رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) که همانند پسرعم برگزیده اش پیامبر خدا، نخستین ایمان آوررنده و اولین پرستنده خدا بوده است. خدای باری تعالی به وسیله او دین پیامبرش را برپا داشت و نعمت خود را بر نیکان، تمام گردانید.

ص:81

ثم یوم [الغدیر] هل کان الّا

لک دون الأنام ذاک الولاء...

از او درباره علی (علیه السلام) نصوصی آمده که از شمار بیرونند. در حق او فرمود: این ولیّ، وصیّ و جانشین و وارث من است عالمان چنین روایت کرده اند. شما پنداشته اید که هیچ پیامبری برای خویشاوندان نزدیکش ارث باقی نمی گذارد؟! علی مولای هرکس است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مولای او بوده، مراء و هوس را رها کنید و به نصّ، چنان تعیینی صورت گرفته است و سپس دعایی مستجاب نمود، که خبرهای آن متواتر است. وانگهی ولای روز غدیر آیا جز برای او (علی)_ و نه برای دیگران _ بوده است؟

(بنی امیه) پیمان های حمایتی را که در گذشته بسته شده بود، فراموش کردند و هرگز به نص و سخن صریح پیامبر و نذیر امت، اعتنا نکردند. چه نامردمانی از امت نفرین شده که ماجرای غدیر بر ایشان کفایت نکرد، و چه بد گروهی بودند که تجاوزگری و ستمکاری کردند و از دین اسلام برگشته و به فسق و فجور پیشین خود برگشتند.

ولایت را بر اندام علی (علیه السلام) پوشاند و در میان مردم سخنرانی کرد و از وصیّ و جانشینش نام برد و او را امام امت نامید.

امّا یهود اگر با ما احتجاج ( تاریخی) کنند چه پاسخی داریم. آیا حیا نمی کنید؟

2- آخاه طه یوم «خمّ» و قد

اُنزل فیه، فیه آیٌ جهار...:

محمد مصطفی طه، در روز غدیرخمّ که در آن روز در حق او، آیاتی آشکار نازل گشت، او (علی) را برادر خود خواند.

3- و بخمّ بویعت اذ لیس الّا

انت دون الوری لها من محقّ...

در غدیرخمّ با تو (علی) بیعت شد، نه با دیگری؛ که کسی جز تو صاحب حق نبود و نص آیة اکمال دین نازل شد.

4- و بیوم «خمّ» خبَّر الغیّاب عن

تأمیره فی البیعة الأشهاد...

و در روز غدیرخمّ خدای عالم الغیب از امارت و امامت او خبر داد و هنگام بیعت، گواهان حاضر بودند که فرمود: هرکه را من مولای او بوده ام، حیدر برای او مولا است و هرکس در حق وصی نیرنگ به کار برد خود را فریفته است.

5- و کفی علیّا (فی الغدیر) فضیلة

یاتی الیها غیره یتوصل...

فضیلت روز غدیرخمّ علی (علیه السلام) را بس است؛ هر چند که دیگری خواست به آن برسد.

وحی آمد ای رسول برسان آنچه را که در حق حیدر آمده. آن گاه در میان اصحاب ایستاد. در حالی که دست چپ علی حیدر، در دست راست پیامبر بود و با صدای بلند و رسا اعلام

ص:88

کرد هرکه را من مولا بوده ام حیدر برای او مولا و امام است. مبادا عوض کنید و دگرگونی ایجاد نمایید.

6- حیدر الکرار ازکی ناعل

من بنی آدم او حاف مشی

لم یدن للّات یوماً قط بل

عَبدالله و بالتقوی نشا...:

حیدر کرار پاک ترین بنی آدم است که در روی زمین گام نهاده اند. هرگز به بت لات نزدیک هم نشد؛ بلکه خدا را پرستید و باتقوا، نشو و نما یافت.

الهی به حق محمد امین رسول گرامی که توش و توان بزرگ او بر عالمیان، ثابت است. الهی به حق وصیّ و برادر جوانمردش، باشکوهِ درخشان و عزت بلند و والا.

همان که وصیت او به لطف همگانی با فرمان قاطع از ناحیه تو آمد.

و به نص غدیر، امام و پیشوا گردید و چه امیر بزرگواری.

نهج البلاغه من جواهر لفظه

فیه العلوم تبنیّت اسرارها...

من ثناگوی حیدر هستم، آن پارسائی که فخر ماسوی، و درهم کوبنده دژهای کفر است.

داماد پیامبر، پدر امامان و بهترینشان که خلافت با او ارزش یافت. در غدیرخمّ ولایت را صاحب شد و برای او حقی بود، انکارناشدنی.

نهج البلاغه گوهره های لفظ اوست که در آن اسرار دانش ها بیان شده است. ابن بشاره در سال 1138 ﻫ وفات یافته است.

روز غدیر روز کمال دین و تمامیّت نعمت خالق و مددکار من است. خدا را چه روز بزرگی! عید بودن آن در دین محمد امین، نیک ثابت است. روزی که خدا اسلام را بعنوان آیین برای مردم پسندید و آن را تأیید و تثبیت فرمود.

3- فواخاه من امر الاله و خصّه

بفاطمة ام الهداة الفراقد

وصیّره من امر خالقه له

اماماً «بخمّ» مرغما انف حاسد...

پس به فرمان خدا او را برادر خویش خواند و فاطمه مادر هادیان راهنما را به وی مخصوص ساخت و در (غدیرخمّ) به امر خدا به رغم حضور حاسدان و بدخواهان، او را امام و جانشین خود گردانید و با سخن صریح امامت و خلافت او و فرزندانش را بیان کرد. چه نیک فرزندانی برای پدرشان بودند.

4- وارتضاه الامام فی یوم «خم»

فهو للخصم قاطع اوصاله

و در روز غدیر اعلام خشنودی فرمود که او (علی) امام و جانشین است و او ریشه دشمن را می کند.

این شاعر غدیریه هایی دیگر دارد که به نمونه های مزبور، اکتفا شد.

نجف آورد و او در آن محیط مقدس و دانش، بالید. او به سال 1156 ﻫ در کربلا وفات یافت.